Markač na talasu retuđmanizacije

Tri i po godine po izlasku iz haškog pritvora, umirovljeni general Mladen Markač vratio se na vlast na velika vrata. Imenovan je za predsednika Veća za domovinsku sigurnost, ni manje ni više nego Ureda predsednice Republike Hrvatske Kolinde Grabar-Kitarović. Tako je navedeno u kratkom saopštenju, bez ikakvog dodatnog objašnjenja, jer valjda svi znaju ko je Mladen Markač. Za one slabijeg pamćenja, nije zgoreg podsetiti čime je zadužio Hrvatsku i zaslužio najnovije imenovanje.

Prvi predsednik Republike Hrvatske Franjo Tuđman postavio je 18. februara 1994. godine Mladena Markača na mesto pomoćnika ministra unutrašnjih poslova sa nadležnošću nad specijalnom policijom. Specijalci pod njegovom komandom učestvovali su, između ostalog, u operaciji „Oluja“ i proslavili se ne toliko vojnim podvizima koliko zločinima nad srpskim civilima i njihovom imovinom. Zbog toga je Markaču suđeno u Hagu, gde je prvo dobio 18 godina zatvora, a onda takozvanom pamflet presudom (najkraćom i najskromnije obrazloženom do tada) u žalbenom postupku oslobođen svih optužbi. Istim aktom Žalbenog veća na slobodu je pušten i general Ante Gotovina, koji je zapovedao vojnim snagama u operaciji Oluja. I njegovo ime je dovođeno u vezu sa predsedničinim Većem, ali od imenovanja za sada nema ništa; očito da mu je biznis ispred sigurnosti domovine.

U prvostepenoj haškoj presudi navodi se da je Markač tokom Oluje specijalnom policijom komandovao tako što je naređenja Glavnog stožera Hrvatske vojske prenosio nižim jedinicama preko načelnika Stožera specijalne policije Željka Sačića^[1] (protiv koga je u Hrvatskoj zbog zastare obustavljen postupak za prikrivanje zločina nad srpskim starcima u selu Grubori). Do 5. avgusta 1995. godine operaciju je pratio sa komandnog mesta smeštenog na području Starigrada, potom iz zapovedništva u Gračacu. Ako bismo Markačevu ulogu u Oluji morali opisati jednom rečenicom, rekli bismo da je kao autoritativni zapovednik pod čvrstom kontrolom držao specijalce koji su, oslobađajući teritoriju po pravcu za koji su bili nadležni, počinili veliki broj zločina nad srpskim civilima i njihovom imovinom.

Specijalci su u Oluju krenuli sa Velebita i za kratko vreme preko Gračaca i Donjeg Lapca došli do granice sa Bosnom i Hercegovinom, prolazeći kroz više sela u te dve opštine poput Bruvna, Udbine, Otrića, Oraovca i Zalužja. Osim manjih okršaja na samom početku operacije, hrvatski specijalci se na liniji proboja nisu sreli sa previše srpskih vojnika, ali jesu sa manjim grupama civila, kojima uglavnom nisu praštali. Ako su pre njihovog dolaska i civili pobegli, meta je bila njihova napuštena imovina. Osim toga, specijalna policija je nakon Oluje učestvovala u operaciji Oluja-Obruč sa zadatkom pretresa terena, tokom kojeg opet nije bilo naročitih vojnih obračuna, ali jesu ubijani srpski civili, uglavnom starci koji nisu mogli ili nisu hteli da napuste područje Krajine.

Navedimo samo neke od zločina hrvatskih specijalaca koji su razmatrani u presudi Gotovini i Markaču:

– ubistvo Marka Ilića, Rada Babića, Ruže Bibić i Steve Ajdukovića u Oraovcu 7. avgusta 1995.^[2]

– ubistvo Jove Grubora, Miloša Grubora, Marije Grubor, Mike Grubor i Đure Karanovića i spaljivanje kuća u selu Grubori kod Knina 25. avgusta 1995.^[3]

– spaljivanje velikih razmera većinski srpskog, do tada već napuštenog Donjeg Lapca 7. i 8. avgusta 1995.^[4]

– pljačka^[5] i uništavanje^[6] znatnog dela Gračaca 5. i 6. avgusta 1995.

– spaljivanje privatne imovine Srba u Kistanju 23. avgusta 1995.^[7]

– pljačka imovine Srba u dolini Plavnog krajem avgusta i početkom septembra 1995.^[8]

Na više mesta u presudi navodi se da su počinioci najtežih zločina protiv civila bili „pripadnici vojnih snaga ili specijalne policije“. Na primer:

– ubistvo Milana Marčetića i Dušana Šuice u selu Zrmanja 29. septembra 1995.^[9]

– ubistvo Save Đurića u selu Plavno kod Knina 6. avgusta 1995.^[10]

– ubistvo Ilije Šarca u Civljanima, 5. avgusta 1995.^[11]

– pljačka imovine u Donjem Srbu 8. avgusta 1995.^[12]

– spaljivanje bar 180 kuća, trgovine i škole u Erveniku i pljačka napuštene imovine tamošnjih Srba tokom avgusta i septembra 1995.^[13]

– nasilje nad srpskim civilima i pljačka njihove imovine u Vrbniku 17. avgusta 1995.^[14]

Uz napomenu da je naveden samo deo slavnog vojnog puta Markačevih specijalaca za vreme i nakon operacije Oluja, bitno je naglasiti da iako je prvostepena presuda u žalbenom postupku oborena, njeni činjenični zaključci, uključujući gorenavedene o ubistvima i drugim zločinima hrvatskih specijalaca, nisu opovrgnuti niti poništeni. Naprotiv, sudski utvrđene činjenice o zločinima specijalaca i Markačevoj komandnoj ulozi u odnosu na počinioce i dalje stoje. To što je i pored svega oslobođen, Markač ima zahvaliti virtuoznosti sudije Teodora Merona i njegovih saučesnika u udruženom poduhvatu oslobađanja hrvatskih generala.

U obraćanju na obeležavanju godišnjice ubistva hrvatskih redarstvenika u selu Borovo, Markač se pre neki dan, tada kao izaslanik predsednice, prisutnima požalio na „razornu politiku detuđmanizacije Hrvatske koja je donela zlo“. Tek što je to izustio, postavljen je na mesto šefa Veća za domovinsku sigurnost, što je valjda poruka da se Hrvatska pod novom vlašću – retuđmanizuje.

U prvostepenoj haškoj presudi hrvatskim generalima, Pretresno veće je analiziralo administrativne i praktične mere da se spreči povratak Srba u Krajinu nakon Oluje, što je tumačeno kao intencija da proterivanje srpskog civilnog stanovništva postane trajno.^[15]Markačevo najnovije postavljenje je izgleda završna faza tog procesa i poruka Srbima u skladu sa onim kninskim grafitom iz vremena Oluje: „Čedo, ne buš se vrnul“.

Autor je istraživač Fonda za humanitarno pravo.

Preuzeto sa portala Peščanik