Otvoreno pismo Visokom savetu tužilaštva povodom izbora Glavnog javnog tužioca za ratne zločine

Poštovani članovi Visokog saveta tužilaštva,

Obraćamo vam se povodom izbora Glavnog javnog tužioca za ratne zločine, uvereni da je pred vama odgovornost da na ovu važnu funkciju imenujete osobu s profesionalnim integritetom, čije će rukovođenje unaprediti rad Javnog tužilaštva za ratne zločine (JTRZ) i doprineti efikasnijem procesuiranju ratnih zločina. S obzirom na to da je od početka oružanih sukoba na prostoru bivše Jugoslavije prošlo više od trideset godina, predstojeći mandat Glavnog javnog tužioca je od izuzetnog značaja budući da je sve manje vremena da se odgovorni za zločine izvedu pred lice pravde.

U tom kontekstu, izražavamo zabrinutost zbog činjenice da se Snežana Stanojković ponovo nalazi među kandidatima za ovu poziciju, uprkos tome što je njen prethodni mandat bio obeležen ozbiljnim manjkavostima i urušavanjem kredibiliteta JTRZ.

Ćutnja za 756 stradalih u napadima NATO-a

Fond za humanitarno pravo poziva građane, studente i srednjoškolce da 24. marta, ćutnjom od 7+5+6 minuta odaju počast žrtvama koje su izgubile život u vazdušnim napadima NATO-a, tokom 78 dana bombardovanja SR Jugoslavije: 451 civil (217 Albanaca, 204 Srba i 30 Roma i drugih), 276 pripadnika Vojske Jugoslavije/MUP Republike Srbije i 29 pripadnika Oslobodilačke vojske Kosova.

U dva napada u Surdulici poginulo je 29 civila, 21 civil u Beogradu, 14 u Nišu, u Aleksincu 12, a toliko je poginulo i u Varvarinu i u Grdeličkoj klisuri, kada je NATO pogodio voz. Na Kosovu, u selu Bistražin poginulo je 44 civila dok su u koloni hodali prema Albaniji. U selu Koriša poginulo je 77 civila kada su avioni NATO snaga noću gađali bivšu vojnu fabriku u kojoj je zanoćila kolona proteranih seljaka na putu prema Albaniji. Samo u jednom danu, na Košarama avioni NATO snaga smrtno su pogodili 16 pripadnika VJ i 10 pripadnika OVK.

Hitno zaustaviti politički progon aktivista/kinja omladinske grupe STAV i članova/nica PSG-a

U petak, 14. marta, u Beogradu je uhapšen aktivista i student Lazar Dinić, dok su u Novom Sadu uhapšeni članovi/ice Pokreta slobodnih građana: Lado Jovović, Marija Vasić, Davor Stefanović, Srđan Đurić i Mladen Cvijetić. Viši sud u Novom Sadu je juče, 16. marta, odredio pritvor od 30 dana za šestoro uhapšenih, dok su danas izvršeni pretresi stanova aktivista i aktivistkinja koji se trenutno ne nalaze u Srbiji.

Hapšenja su usledila nakon emitovanja audio-snimka koji je nastao prisluškivanjem sastanka na kom su učestvovali članovi i članice Pokreta slobodnih građana kao i aktivisti i  aktivistkinje grupe STAV. Prema informacijama koje smo dobili od branioca jednog od uhapšenih, snimak je napravila Bezbednosno informativna agencija, a naredbu je potpisao predsednik Višeg suda u Beogradu. Branilac nije imao uvid u sadržinu naredbe, samo zna da ona postoji.

Saopštenje povodom prvostepene presude u predmetu Labljane

Odeljenje za ratne zločine Višeg suda u Beogradu donelo je 28. februara 2025. godine presudu kojom je Tefik Mustafa oglašen krivim za krivično delo organizovanje i podsticanje na izvršenje genocida i ratnih zločina. Osuđen je na kaznu zatvora od godinu dana.

Obrazlažući presudu, predsedavajuća veća, sudija Snežana Nikolić-Garotić, navela je da je sud pouzdano utvrdio da je Tefik Mustafa kao pripadnik Oslobodilačke vojske Kosova (OVK), u vreme međunarodnog oružanog sukoba između oružanih snaga Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) i vojnog saveza NATO i istovremenog nemeđunarodnog oružanog sukoba između oružanih snaga SRJ i organizovane naoružane formacije OVK, bio deo grupe organizovane za vršenje ratnih zločina nad civilima srpske nacionalnosti u selima Labljane, Slivovo i okolini. Grupa je 19. juna 1999. godine postavila punkt kod sela Labljane gde su, naoružani automatskim oružjem, prisilno zaustavljali civile srpske nacionalnosti koji su napuštali svoje domove, izvodili ih iz vozila i zastrašivali pucanjem. Navedenog dana zaustavili su kamion u kom su se nalazili civili Goran Marinković, Živojin Pavić i Predrag Miljković. Miljković i Pavić su poslednji put viđeni na punktu, dok je Goran Marinković odveden u logor Kačikol radi razmene, nakon čega mu se gubi svaki trag.

FHP podneo krivičnu prijavu za ubistva civila u Jezeru

Fond za humanitarno pravo (FHP) je 25. februara 2025. godine podneo krivičnu prijavu Javnom tužilaštvu za ratne zločine Republike Srbije protiv Milorada Vukaševića, komandanta Prve partizanske pešadijske brigade Vojske Republike Srpske (VRS) i drugih pripadnika te jedinice zbog ubistva 34 civila bošnjačke nacionalnosti u junu 1992. godine u Jezeru (opština Jajce, BiH).

Početkom juna 1992. godine, pripadnici Prve partizanske pešadijske brigade (u nastavku 1. partbr) u sastavu 30. partizanske divizije Prvog krajiškog korpusa VRS, a u čijoj se zoni odgovornosti nalazila opština Jajce, pod komandom potpukovnika Milorada Vukaševića izvršili su artiljerijski i pešadijski napad na civilno stanovništvo Jezera, tokom kojeg su koristili minobacače i protivtenkovske rakete. Slabo organizovano bošnjačko stanovništvo Jezera, naoružano mahom lovačkim puškama, pružalo je otpor srpskim snagama. Međutim, ubrzo nakon početka napada doneli su odluku da napuste mesto. Kako su svi putni pravci iz Jezera bili zatvoreni, većina meštana je u toku noći između 1. i 2. juna 1992. godine čamcima prešla preko Plivskog jezera i pobegla u pravcu Jajca. U Jezeru su ostali uglavnom stariji stanovnici i oni koji nisu želeli da napuste svoje kuće.

Počiniocima ratnih zločina je mesto u zatvoru, ne u javnom prostoru

Fond za humanitarno pravo podneo urgenciju za postupanje po krivičnoj prijavi za ratni zločin protiv Ratka Adžića, koji je napao studente tokom blokade u Beogradu:

Nakon medijskih izveštaja o nasilničkom ponašanju Ratka Adžića prema studentima i srednjoškolcima koji su mirno odavali počast stradalima u obrušavanju nadstrešnice u Novom Sadu i pozivali na odgovornost institucija, Fond za humanitarno pravo (FHP) je 19. decembra 2024. godine uputio urgenciju Javnom tužilaštvu za ratne zločine (JTRZ) sa ciljem da se dobiju konkretne informacije o postupanju po krivičnoj prijavi koju su FHP i Udruženje porodica nestalih općine Ilijaš (Bosna i Hercegovina) podneli protiv Adžića 2016. godine.

Krivična prijava je podneta pod osnovanom sumnjom da su Ratko Adžić i drugi odgovorni za ratne zločine i zločine protiv čovečnosti počinjene nad nesrpskim stanovništvom u opštini Ilijaš 1992. godine. Postupanje JTRZ po toj krivičnoj prijavi bilo bi višestruko korisno za društvo u Srbiji. Utvrđivanje individualne odgovornosti za teška krivična dela počinioce ratnih zločina po pravilu uklanja iz javnog prostora, čineći ga bezbednijim za građane. U ovom slučaju, ono bi onemogućilo i da obrazovno-vaspitni rad sa srednjoškolcima realizuje osoba za koju postoji osnovana sumnja da je učestvovala u ubistvima, silovanjima, zlostavljanju i pljački civila. Pravovremeno, efikasno i adekvatno kažnjavanje kršenja ljudskih prava u prošlosti takođe utiče na izgradnju odgovornosti u društvu i doprinosi jačanju vladavine prava u kojoj su svi jednaki pred zakonom i kažnjivi za njegovo kršenje. Da je procesuiran za zločine sa kojima se dovodi u vezu, Ratko Adžić ne bi danas predstavljao pretnju građanima na ulici, niti bi bilo moguće da događaj kao što je obrušavanje nadstrešnice toliko dugo ostane nekažnjen.

Prvostepena presuda u predmetu Jajce – izrečene kazne za ubistvo civila nedopustivo niske

Odeljenje za ratne zločine Višeg suda u Beogradu donelo je 16. decembra 2024. godine presudu kojom su Jovo Jandrić i Slobodan Pekez oglašeni krivim za ubistvo 23 civila, među kojima 4 maloletnika i 10 žena, meštana sela Čerkazovići i Ljoljići (opština Jajce), čime su počinili ratni zločin protiv civilnog stanovništva. Jovo Jandrić osuđen je na kaznu zatvora od 13 godina, a Slobodan Pekez na kaznu zatvora od 10 godina.

Presudom je utvrđeno da je, 10. septembra 1992. godine, kasno uveče, grupa od oko 10 naoružanih pripadnika vojske i policije, među kojima su bili Slobodan Pekez, Mirko (Špiro) Pekez, Mirko (Mile) Pekez, Simo Savić, Milorad (Đura) Savić, Zoran Marić, Ilija Pekez, Milorad (Ljupko) Savić i Blagoje Jovetić, a koju je organizovao i predvodio Jovo Jandrić, nezakonito lišila slobode i nasilno izvela iz kuća bošnjačko stanovništvo iz sela Čerkazovići i Ljoljići, većinom žene, decu i starce. Pod pretnjom smrću, oduzeli su im sve dragocenosti i, udarajući ih puškama i nogama, sproveli ih do mesta zvanog „Tisovac“. Tu su im naredili da se poređaju jedno pored drugog iznad provalije. Ubrzo potom, otvorili su rafalnu paljbu i ubili 23 civila.

Preblaga kazna za seksualno nasilje u ratu

Odeljenje za ratne zločine Višeg suda u Beogradu donelo je 12. decembra 2024. godine presudu kojom je optuženog Lazara Mutlaka, pripadnika čete „Podkamen“ Štaba TO Srpsko Goražde, oglasilo krivim zbog krivičnog dela ratni zločin protiv civilnog stanovništva – silovanja Bošnjakinje uz pretnju pištoljem 25. maja 1992. godine u mestu Lozje (opština Goražde, BiH), i osudilo ga na kaznu zatvora u trajanju od sedam godina.

Fond za humanitarno pravo smatra da je izrečena kazna preblaga te da je sud dao previše značaja olakšavajućim okolnostima, imajući u vidu da se radi o seksualnom nasilju koje je, kako je utvrđeno, ostavilo trajne posledice po oštećenu. Iako je sud ovaj postupak proveo efikasno, s obzirom na to da je glavni pretres počeo 13. aprila 2023. godine, izrečena presuda ne pruža adekvatnu satisfakciju za oštećenu, koja je na pravdu čekala više od tri decenije.

Obrazlažući izrečenu presudu, predsednik sudskog veća, sudija Vladimir Duruz, naveo je da je tokom postupka nesporno utvrđeno da je optuženi počinio krivično delo za koje se tereti, i to na osnovu iskaza same oštećene, iskaza drugih svedoka, te pisanih dokaza.

#pamtimo: Logori za Hrvate na teritoriji Srbije

Na teritoriji Srbije, između septembra 1991. i avgusta 1992. godine, postojalo je nekoliko logora i prolaznih centara za zarobljene borce i civile iz Hrvatske, u kojima su zatočenici svakodnevno bivali izloženi psihičkom i fizičkom zlostavljanju.

Fond za humanitarno pravo (FHP) podseća da su na današnji dan, pre 33 godine, u logor na ekonomiji „Livade“ u selu Stajićevo kod Zrenjanina (Srbija), koji je formirala JNA, zatočeni pripadnici hrvatskih snaga i civili, nakon zauzimanja Vukovara od strane JNA, srpske TO Vukovar i dobrovoljačkih jedinica iz Srbije, 18. novembra 1991. godine. Osim u Stajićevo, zarobljeni su odvođeni u logore u Sremskoj Mitrovici, Aleksincu i Nišu, u Vojno-istražni zatvor u Beogradu i logor u Begejcima, koji je bio aktivan još od septembra. Svi logori, izuzev Niša koji je bio u zoni odgovornosti 3. vojne oblasti (VO) JNA, bili su u zoni odgovornosti 1. VO JNA. Obezbeđenje logora vršili su pripadnici Vojne policije JNA.

#pamtimo: Ubistvo ratnih zarobljenika na Ovčari

Ove srede, 20. novembra 2024, Fond za humanitarno pravo (FHP) seća se žrtava zločina počinjenog na poljoprivrednom dobru Ovčara kod Vukovara. Na ovaj dan pre 33 godine, pripadnici lokalne Teritorijalne odbrane (TO) i srpski dobrovoljci pod komandom Jugoslovenske narodne armije (JNA) ubili su 265 hrvatskih civila i ratnih zarobljenika.

Neposredno po zauzimanju Vukovara, 20. novembra 1991. godine, pripadnici JNA izveli su ranjenike, bolesnike, civile i pripadnike hrvatskih oružanih snaga iz vukovarske bolnice i odveli ih u hangare na poljoprivrednom dobru Ovčara, koje se nalazi oko pet kilometara jugoistočno od Vukovara. U prisustvu pripadnikâ Vojne policije JNA, Hrvate zatočene na Ovčari premlaćivali su, zlostavljali i ponižavali pripadnici TO Vukovar i dobrovoljačke jedinice „Leva Supoderica“. U večernjim satima, pripadnici JNA su se, po naređenju pukovnika Mileta Mrkšića, povukli sa Ovčare, a pripadnici TO Vukovar i jedinice „Leva Supoderica“ su tokom noći između 20. i 21. novembra 1991. godine izvodili zatočenike iz hangara i odvodili ih, u grupama od po 10 do 20 ljudi, na lokaciju Grabovo, gde su ih streljali ispred ranije iskopane jame. Na Ovčari su, uz ranjene pripadnike hrvatskih oružanih snaga, ubijeni i civili, dve žene i tri maloletnika: Ružica Markobašić (32), koja je tada bila u poodmakloj trudnoći, Janja Podhorski (60), Dragutin Balog (17), Igor Kačić (16) i Tomislav Baumgertner (17).