Odbijena tužba za naknadu štete žrtvama iz Podujeva

Fond za humanitarno pravo (FHP) uložio je žalbu na presudu Prvog opštinskog suda u Beogradu od 28. aprila 2009. godine, kojom je odbijena tužba FHP protiv Republike Srbije u ime porodica 14 albanskih žrtava ratnog zločina, koji su počinili pripadnici jedinice rezervnog sastava MUP-a Srbije Škorpioni.

Pripadnici Škorpiona su 28. marta 1999. godine, u Podujevu/Podujevë, u akciji proterivanja albanskog stanovnišva,  u dvorištu Halima Gashija ubili 14 članova porodica Bogujevci i Duriqi, žene i decu. Najpre su pucali u Shefkate Bogujevci, majku Fatosa, Jehone, Lirie i Genca. Videvši da im je majka pogođena, deca su potrčala ka njoj. U tom trenutku su drugi Škorpioni otvorili vatru na decu, a zatim i na ostale civile koji su bili u dvorištu. U ovom zločinu ubijeno je 14 žena i dece od kojih je najmlađe dete imalo dve godine, a najstarija žena 69 godina. Petoro dece, uzrasta od šest do 14 godina, teško su ranjeni.

FHP je u ime 14 članova porodica ubijenih civila tužio državu Srbiju za naknadu nematerijalne štete. Osnov tužbe su odredbe Ustava Republike Srbije i Zakona o obligacionim odnosima (ZOO), koje propisuju da je Republika Srbija dužna da nadoknadi materijalnu i nematerijalnu štetu svakom licu kojem ovakva šteta bude naneta nezakonitim ili nepravilnim radom službenog lica ili državnog organa.

Sudsko veće, kojim je predsedavala sudija Milica Trbović Svilarić, odbilo je tužbu usvajajući prigovor Republičkog javnog pravobranilaštva (RJP), zastupnika Republike Srbije u ovom postupku, o zastarelosti.

„Ova presuda je ogledalo srpskog pravosuđa jer mnoge sudije sude rukovodeći se interesima državnog budžeta a ne u skladu sa principima pravde i pravičnosti“, kaže Sandra Orlović, zamenica izvršne direktorke FHP-a. „Ova presuda mnogo govori i o moralu državnih službenika Republičkog javnog pravobranilaštva koji ni u slučajevima gde je odgovornost države za kršenja osnovnih ljudskih prava neupitna, ne mogu ili ne smeju da prihvate zahtev oštećenih za materijalnu satisfakciju“.

U postupcima za naknadu štete koje su protiv države pokrenuli bivši rezervisti JNA zbog štete pretrpljene na ratištu u bivšim republikama SFRJ, Prvi opštinski sud i Okružni sud u Beogradu su dopustili primenu dužeg roka zastarelosti (15 godina) sa obrazloženjem da je ta „šteta“ nastala kao posledica izvršenja krivičnog dela oružana pobuna. Upoređujući ove slučajeve sa postupkom koji je pokrenuo FHP u ime porodica ubijenih albanskih civila, nameće se zaključak da Prvi opštinski sud u dva pravno identična slučaja primenjuju dva dijametralno različita pravna tumačenja – jedno kada su u pitanju Srbi a drugo kada su u pitanju Albanci i druge žrtve zločina srpskih snaga.

Napomene:

● U junu 2005. godine, Okružni sud u Beogradu je za zločin nad albanskim civilima u Podujevu 28. marta 1999. godine osudio Sašu Cvjetana na 20 godina zatvora. U ovoj presudi, potvrđenoj od strane Vrhovnog suda Srbije [VSS] u decembru 2005, utvrđeno je da je Saša Cvjetan u vreme izvršenja zločina bio pripadnik MUP-a Srbije a porodice ubijenih u ovom zločinu upućene su na parnicu radi ostvarivanja prava na materijalno obeštećenje.

● Tužba FHP je podneta i u skladu sa odredbama ZOO, koje propisuju da se tužba za naknadu štete može podneti u roku od tri godine od saznanja za učionioca ili štetu, ili najkasnije u roku od pet godina od nastanka štete (u slučaju objektivne sprečenosti da se tužba podnese u roku od tri godine). Tužba se zasniva i na odredbama ZOO [članovi 376 i 377] koje propisuju da pravo na naknadu štete nastale izvršenjem krivičnog dela, zastareva u roku koji konicidira sa zastarelošću krivičnog gonjenja za to krivično delo.

● Sudsko veće Prvog opštinskog suda je odbilo tužbu porodica prihavatajući prigovor zastarelosti zastupnika države. Obrazloženje suda stalo je u cela dva pasusa u kojima se praktično prepričava pravni stav Vrhovnog suda Srbije [VSS] iz februara 2004. godine da se u slučajevima štete nastale izvršenjem krivičnog dela duži rokovi zastarelosti prava na obeštećenje mogu primeniti samo prema počiniocu ali ne i prema državi u čije ime je to lice postupalo. FHP podseća da je ovo pravno shvatanje VSS zauzeo nakon što su prinudno mobilisane izbeglice iz Hrvatske preko organizacija za ljudska prava pokrenule brojne postupke za odštetu protiv Republike Srbije.

● FHP je u žalbi naveo i da je obrazloženje suda da su porodice ubijenih civila trebale tužiti državu u roku od tri godine od izvršenja zločina apsolutno nelogično jer su porodice tek pravosnažnom presudom kojom se utvrđuje da je zločin izvršio pripadnik MUP-a, dobile pravno relevantan dokaz o odgovornosti države.

● FHP se u žalbi pozvao i na preporuku Rezolucije Generalne skupštine UN od 16. decembra 2005. godine da u skladu sa svojim međunarodnim  pravnim obavezama obezbedi reparacije žrtvama koje su stradale od institucija države Srbije ili njenih službenika, a koji predstavljaju teška kršenja ljudskih prava ili ozbiljne povrede međunarodnog humanitarnog prava.