Predstavljen Dosije „Zločini nad Hrvatima u Vojvodini“

U četvrtak 31. januara 2019. godine Fond za humanitarno pravo (FHP) predstavio je svoj jedanaesti po redu Dosije o potencijalnim počiniocima ratnih zločina tokom oružanih sukoba u bivšoj Jugoslaviji. Dosije „Zločini nad Hrvatima u Vojvodini“ prikazuje kako je u periodu od 1991. do 1995. godine na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine sprovođena kampanja zastrašivanja i pritisaka na građane hrvatske nacionalnosti, sa ciljem da se oni isele iz svojih kuća i napuste Srbiju.

Otvarajući događaj, direktorka pravnog programa FHP-a Ivana Žanić je navela da su u Dosijeu predstavljeni dokazi o pretnjama, zastrašivanju, uništavanju imovine, nestancima i ubistvima Hrvata širom Vojvodine. Glavni inspiratori kampanje zastrašivanja i progona Hrvata su bili članovi Srpske radikalne stranke (SRS), na čelu sa Vojislavom Šešeljem, kao i razne grupe povezane sa ovom partijom. U progonu Hrvata su takođe učestvovali i pripadnici Jugoslovenske narodne armije (JNA), Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) Srbije, uključujući i Resor državne bezbednosti (RDB). Šešelj je u svojim govorima eksplicitno pozivao na progon Hrvata iz Vojvodine, zalažući se za to da se iz Srbije iseli onoliko Hrvata koliko je Srba iseljeno iz Hrvatske. Govoreći na skupu u Hrtkovcima, 6. maja 1992. godine, Šešelj je tvrdio da za Hrvate više nema mesta u Vojvodini, zbog čega meštani Hrtkovaca srpske nacionalnosti treba što pre da ih se „otarase“. Nakon ovog govora započeta je kampanja zastrašivanja, koja je rezultirala odlaskom oko 450 hrvatskih porodica iz Hrtkovaca. Žanić je zaključila da ne iznenađuje izostanak reakcije državnih organa na izjavu Vojislava Šešelja da će rado ponoviti svoje ratne zločine, datu nakon što ga je Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) osudio za progon Hrvata iz Hrtkovaca, budući da su sadašnji politički zvaničnici Srbije uglavnom članovi SRS iz vremena kada su Hrvati proterivani iz Vojvodine.

Autorka Dosijea Jovana Kolarić je istakla da su Hrvati iz Vojvodine bili izloženi pretnjama i zastrašivanju na teritoriji cele pokrajine počev od 1991. godine, te da je veliki broj njih zbog toga napustio Srbiju i otišao u Hrvatsku. Iako je slučaj progona iz Hrtkovaca (opština Ruma) najpoznatiji primer progona Hrvata iz Vojvodine, budući da je MKSJ za taj zločin osudio predsednika Srpske radikalne stranke (SRS) Vojislava Šešelja, Kolarić je ukazala da su i u drugim mestima u Vojvodini po istom ili sličnom obrascu Hrvati proterani. Dosije, takođe, opisuje okolnosti stradanja 17 vojvođanskih Hrvata. Konačno, Dosije prikazuje i krajnji rezultat kampanje zastrašivanja i proterivanja. Naime, prema popisu stanovništva u periodu između 1991. i 2002. godine, broj Hrvata koji je živeo u Vojvodini smanjen je za 18.262. Kako je istakla Kolarić, predstavnici nadležnih institucija i politički lideri u većini slučajeva nisu reagovali na navode o kršenjima ljudskih prava Hrvata u Vojvodini. Redak slučaj pozivanja na odgovornost predstavlja smenjivanje predsednika mesne zajednice Hrtkovci u avgustu 1992. godine, zbog progona Hrvata. Sa druge strane, dokumenti RDB, objavljeni u ovom Dosijeu, jasno ukazuju na to da su institucije Srbije znale za progon Hrvata, ali da nisu ništa učinile da ga spreče.

Vesna Abjanović je posvedočila o odvođenju svog oca i strica, Mate i Ivice Abjanovića, iz porodične kuće u selu Morović (opština Šid) 23. oktobra 1991. godine od strane pripadnika JNA. Jasno se seća svih detalja tog događaja koji je obeležio život njene porodice, iako je imala samo 11 godina. Dana 23. oktobra u toku popodneva u njihovu kuću, u kojoj se tada nalazila sa roditeljima, bratom, bakom i stricem, došla su četiri uniformisana lica koja su zahtevala da njen otac Mato Abjanović krene sa njima na saslušanje u policijsku stanicu. Tvrdili su da će se nakon saslušanja vratiti kući. Mato Abjanović je odbio da pođe na saslušanje, tvrdeći da nije ništa skrivio i da nema potrebe za saslušanjem, ali je odlučio da ipak krene u policijsku stanicu, zajedno sa bratom Ivicom. Uniformisana lica su ih nakon toga vozilom sa registarskim oznakama JNA odvezla u nepoznatom pravcu, i to je bio poslednji put da su članovi porodice Abjanović videli Matu i Ivicu. Kako je Vesna Abjanović navela, iako su postojali svedoci koji su videli Matu i Ivicu u prostorijama policijske stanice, ni jedan državni organ nikada nije sproveo istragu kako bi utvrdio šta se desilo sa članovima njene porodice.

Tokom razgovora koji je usledio nakon predstavljanja Dosijea, župnik Marko Kljaić, i sâm žrtva zastrašivanja tokom 1990-ih, zahvalio se FHP-u na detaljno sprovedenom istraživanju i osvrnuo na slučaj ubistva članova porodice Oskomić u julu 1993. godine u Kukujevcima (opština Šid). On je tom prilikom ukazao na činjenicu da je to jedan od retkih slučajeva koji su dobili sudski epilog, budući da su ubice Agice i Nikole Oskomića procesuirane i kažnjene, a njihov sin Stjepan dobio naknadu štete zbog etnički motivisanog ubistva njegovih roditelja. Župnik je informisao prisutne o svojoj knjizi „Kako je umirao moj narod“, u kojoj je detaljno opisao stradanje Hrvata u Vojvodini.

Tomislav Žigmanov, poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srbije, ispred Demokratskog saveza Hrvata u Vojvodini (DSHV), naveo je da je ostvarenje krivične pravde za žrtve veoma važno, ali da je potrebna i memorijalizacija. On je stanovišta da u Kukujevcima treba obeležiti mesto stradanja Hrvata, jer je samo u tom mestu ubijeno čak sedmoro ljudi samo zato što su bili Hrvati. Istakao je takođe da DSHV poseduje dokumentaciju o kampanji zastrašivanja koja je rezultirala odlaskom više od 40.000 Hrvata iz Vojvodine.

Ivana Andrić Penava, ispred Zajednice protjeranih Hrvata iz Srijema, Bačke i Banata, zahvalila se FHP-u na objavljenom Dosijeu, i naročito poštovanje iskazala Vesni Abjanović za hrabrost da govori o događaju koji je ostavio veliki trag u njenom životu.