24 godine od zločina u Kukurovićima – počinioci bez osude a žrtve bez pravde

Dana 18. februara 2017. godine navršile su se 24 godine od kako su pripadnici tadašnje Vojske Jugoslavije (VJ) napali i granatiranjem razrušili selo Kukurovići u opštini Priboj, nastanjeno bošnjačkim stanovništvom, i tom prilikom ubili troje meštana. Fond za humanitarno pravo (FHP) i Sandžački odbor za zaštitu ljudskih prava i sloboda (Sandžački odbor) podsećaju da ni posle 24 godine Srbija ne priznaje odgovornost za ovaj zločin, odbija da kazni počinioce i obešteti porodice žrtava i one stanovnike Kukurovića kojima je uništena imovina.

Selo Kukurovići nalazi se na tromeđi Srbije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine, u kojoj se tada odvijao oružani sukob. Napadu na selo prethodilo je stacioniranje pripadnika Užičkog korpusa VJ na uzvišenja koja ga okružuju, kao i višemesečno maltretiranje, pljačkanje i zastrašivanje njegovih stanovnika koje je uzrokovalo odlazak velikog broja njih. Dana 18. februara 1993. godine, pripadnici VJ izvršili su pešadijski i minobacački napad na Kukuroviće. Preostali meštani pobegli su iz sela, a njihova imovina je uništena i zapaljena. Kada se dva dana kasnije njih nekoliko vratilo u selo, zateklo je zgarišta i pobijenu stoku, a u spaljenim kućama leševe troje ubijenih staraca – Uzeira Bulutovića, Mušana Husovića i Fatime Sarač. U aprilu iste godine, kada u selu više nije bilo stanovnika, zapaljeno je još osam kuća.

Iako su nadležni organi odmah po ovom događaju izašli na teren da izvrše uviđaj, niko od meštana Kukurovića nije saslušan, a za ove zločine do danas niko nije odgovarao. FHP je u oktobru 2006. godine podneo krivičnu prijavu protiv NN pripadnika Užičkog korpusa VJ, a Okružno javno tužilaštvo u Užicu je istragu prosledilo Tužilaštvu za ratne zločine. Predmet se i danas – deset godina od podnošenja krivične prijave – nalazi u fazi istrage.

FHP je 2007. godine u ime proteranih meštana pokrenuo i parnični postupak protiv države radi naknade materijalne štete zbog uništenja imovine. Međupresudom Višeg suda u Beogradu iz 2013. godine utvrđena je odgovornost Srbije za ratni zločin u selu Kukurovići, što je bila prva presuda kojom se utvrđuje odgovornost države za ratni zločin koji su pripadnici srpskih snaga počinili na teritoriji Sandžaka tokom devedesetih godina. Ovu presudu je, međutim, ukinuo Apelacioni sud u Beogradu 2014. godine i predmet vratio na ponovno suđenje. Viši sud u Beogradu je, nakon ponovljenog postupka, zauzeo potpuno drugačiji stav nego ranije. U obrazloženju stoji da je sud poklonio veru iskazima meštana, osim u delu u kome su tvrdili da je Vojska SRJ uništila spornu imovinu, jer oni „nisu bili neposredno prisutni prilikom uništavanja predmetne imovineˮ. Pored toga, sud je tužbene zahteve proglasio i zastarelim. Ovu presudu je u novembru 2015. potvrdio i Apelacioni sud, a od tada se predmet nalazi pred Ustavnim sudom Srbije.

U odvojenom postupku, kćerke i sin pokojnog Mušana Husovića potraživali su od države naknadu nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove zbog ubistva oca. Nakon što su svi njihovi zahtevi odbijeni kao zastareli, Ustavni sud je odbio njihove ustavne žalbe i time potvrdio presude nižih sudova. Nažalost, i Evropski sud za ljudska prava je odbacio predstavku članova porodice Mušana Husovića u novembru 2016. godine, zauzevši stav da se radi o događajima iz 1993. godine, kada Evropska konvencija o ljudskim pravima nije važila za Srbiju. Evropski sud je, usredsredivši se samo na ovu činjenicu, odbio da razmatra navode o kršenju prava na pravično suđenje članovima porodice Mušana Husovića od strane domaćih sudova. Sličnu praksu stavljanja na stranu države potpisnice Konvencije, a protiv žrtava koje ukazuju na teške povrede osnovnih ljudskih prava, Evropski sud pokazao je i u drugim postupcima pokrenutim protiv Srbije.

Nijednom stanovniku Kukurovića nije priznat ni status civilne žrtve rata. Važeći Zakon o pravima civilnih invalida rata njih, kao i brojne druge kategorije žrtava, isključuje iz obima korisnika inače skromne podrške koja je Zakonom predviđena. Pored činjenice da se izvestan broj njih, prinuđen da napusti Kukuroviće, naselio u Crnoj Gori ili Bosni i Hercegovini i da samim tim ne može više podneti zahtev po ovom Zakonu, sâm Zakon ne obuhvata slučajeve uništenja domova i proterivanja, ali takođe ne priznaje nijednu žrtvu koja je stradala od pripadnika snaga koje država Srbija ne smatra neprijateljskim, što je u ovom slučaju VJ.

Jedini pozitivni postupak države ogledao se u usvajanju „Programa za povratak izbeglih i raseljenih Bošnjaka iz opštine Priboj u periodu 1991–1999. godine” koji je predviđao obnovu uništenih kuća i infrastrukture. Međutim, za ovaj Program su iz budžeta odvajana sredstva do 2015. godine, nakon čega se on nije dalje realizovao, te njime nije postignuta puna obnova svih domova porušenih u datom periodu.

FHP i Sandžački odbor pozivaju nadležne državne institucije da, radi punog poštovanja prava svih građana Srbije, prekinu sa pasivnošću u gonjenju počinilaca teških zločina iz devedesetih godina iz redova vojske i policije, da odustanu od diskriminatorne i pogrešne primene zakonskih i procesnih normi na štetu žrtava, za šta Kukurovići i danas služe kao eklatantan primer, te da u punoj meri ispune obaveze preuzete Programom za povratak izbeglih i raseljenih iz opštine Priboj.