Godinama nakon završetka ratova vođenih 90-ih godina prošlog stoljeća, Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Srbija sporim tempom nastavljaju krivično gonjenje počinitelja ratnih zločina, te uza sve veći broj vremešnih osumnjičenih koji se razbolijevaju ili umiru, u nekim predmetima presude vrlo vjerovatno neće ni biti izrečene.
Odnos države Srbije prema sopstvenoj odgovornosti tokom ratnih sukoba devedesetih može se posmatrati kroz izjave najviših zvaničnika, sudske postupke pred domaćim sudovima, ali i kroz afirmaciju bivših pripadnika oružanih snaga Srbije koji su pravosnažno osuđeni za zločine nad nesrpskim stanovništvom.
Danas se navršava 26. godišnjica od vojno-policijske operacije hrvatskih oružanih snaga kojim je okončan četvorogodišnji sukob na teritoriji Hrvatske. Tokom i nakon ove operacije počinjeni su rasprostranjeni i sistematski zločini prema civilnom stanovništvu srpske nacionalnosti i njegovoj imovini, što je dovelo do raseljavanja oko 200.000 Srba, uništavanja i pljačke imovine, dok je oko 400 Srba koji su odlučili da ostanu u svojim kućama ubijeno. Prema podacima Komesarijata za izbeglice i raseljena lica iz 2021. godine, u Srbiji se nalazi još 25.330 osoba iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske koje imaju status izbeglica.
Kao jedan od problema sa kojima se suočavaju žrtve „Oluje“ jeste činjenica da ih institucije Srbije ne prepoznaju kao civilne žrtve rata. Naime, i u ranijem i u sadašnjem zakonskom rešenju ova kategorija žrtava ne može dobiti taj status jer njihove povrede nisu nastale na teritoriji Srbije već Hrvatske. Ovo zakonsko rešenje govori u prilog stavu da se predstavnici državnog vrha Srbije žrtava „Oluje“ sećaju samo početkom avgusta kada se obeležava godišnjica ove operacije, dok konkretna pomoć i podrška izostaje već 26 godine bez naznake da će se to u skorijoj budućnosti promeniti.
U znak sećanja na civilne žrtve stradale u toku i nakon vojno-policijske operacije “Oluja” u leto 1995. godine SENSE Centar za tranzicijsku pravdu, Srpsko narodno vijeće, Documenta – Centar za suočavanje sa prošlošću i Fond za humanitarno pravo Srbije pokreću kampanju na društvenim mrežama zasnovanu na video segmentima interaktivnog narativa “Oluja u Haagu”.
Kampanja počinje 4. avgusta/kolovoza i trajaće šest dana, a priključiće joj se i brojne organizacije civilnog društva iz regije.
Fond za humanitarno pravo (FHP) predstavlja prvu digitalnu arhivsku kolekciju „Zločini u Foči 1992. godine“.
Digitalna kolekcija sadrži presude, video-zapise, dokazne predmete i druge materijale prikupljene iz sudskih baza podataka i arhive FHP-a. Cilj kolekcije je da na što potpuniji način predstavi i dokumentuje ratne zločine nad bošnjačkim stanovništvom Foče počinjene na početku rata u Bosni i Hercegovini.
Kada je Foča krajem aprila 1992. godine pala pod kontrolu srpskih snaga, usledila su hapšenja nesrpskih civila i njihovo odvođenje u zatočeničke objekte. Posebna meta napada bile su bošnjačke žene i devojčice, od kojih su mnoge držane u seksualnom ropstvu u nekoliko zatočeničkih objekata, gde su silovane, mučene i na druge načine zlostavljane i ponižavane.
Povodom 26. godišnjice streljanja zarobljenih Srebreničana na vojnoj ekonomiji Branjevo, Fond za humanitarno pravo (FHP) predstavlja svoj četvrti digitalni narativ „10. diverzantski odred“. Digitalni narativ je nastao na osnovu Dosijea „10. diverzantski odred Glavnog štaba Vojske Republike Srpske“ koji je FHP predstavio javnosti 2011. godine.
Deseti diverzantski odred, jedinica Glavnog štaba Vojske Republike Srpske, učestvovao je u izvršenju genocida u Srebrenici, u julu 1995. godine. Do danas je poznato da su pripadnici 10. diverzantskog odreda učestvovali u dva masovna streljanja Bošnjaka iz Srebrenice u julu 1995. godine – onom na vojnoj ekonomiji Branjevo 16. jula, u kom je streljano oko 1.200 zarobljenih Bošnjaka iz Srebrenice, kao i u streljanju najmanje 39 zarobljenika u selu Bišina 23. jula 1995. godine.
U digitalnom narativu se, pored opisa događaja i izjava preživelih, nalaze i brojni dokumenti koji ukazuju na odgovornost pripadnika 10. diverzantskog odreda za ove događaje, kao i pojedine presude kojima je ta odgovornost potvrđena.
Digitalni narativ je dostupan na sledećem linku.
Radovi beogradske autorice Jelene Jaćimović danas će biti predstavljeni u Memorijalnom centru Potočari, a tradicionalni Marš mira kreće iz Nezuka
Fond za humanitarno pravo (FHP) Vas poziva na razgovor „Suđenja za ratne zločine u kontekstu pridruživanja Srbije Evropskoj uniji”, u okviru koga će biti predstavljen „Model strategije za procesuiranje ratnih zločina izvršenih tokom i u vezi sa oružanim sukobima u bivšoj Jugoslaviji (Period: 2021-2026)” (Model strategije), kao i analiza postignutih rezultata tokom implementacije Nacionalne strategije za procesuiranje ratnih zločina (2016-2020).
Tokom ratova na prostoru bivše Jugoslavije više desetina hiljada ljudi pretrpelo je seksualno nasilje, među kojima je najviše žena. Stigma koja prati žrtve seksualnog nasilja posledica je odsustva reparacije za žrtve i drugih vidova sistemske podrške. Govornici na konferenciji Fonda za humanitarno pravo pod nazivom Put od stigme do pravde – seksualno nasilje u ratu saglasni su u tome da je neophodno da pravni i društveni mehanizmi stanu na stranu žrtava i omoguće im dostizenje pravde i isceljenja.
Direktorka Fonda za humanitarno pravo Ivana Žanić naglasila je da su žrtve potpuno zapostavljene u pravnom sistemu Srbije i da nijednoj žrtvi seksualnog zlostavljanja tokom rata nije odobren imovinsko-pravni zahtev za naknadu štete nanete od strane počinioca.
“Pravo žrtava jeste da podnesu imovinsko-pravni zahtev tokom trajanja krivičnog postupka protiv počinitelja, ali ono što se desi u praksi je da one ne dobiju taj proces, već sud žrtve usmeri na parnični postupak tokom kog one gube mehanizme zaštite poput istupanja pod pseudonimom, što ih stavlja u izuzetno nepovoljan položaj jer one često svojim porodicama i okolini nikada nisu rekle da su pretrpele takav oblik nasilja te zbog toga biraju da uopšte ne istupe na sudu”, izjavila je Ivana Žanić
Nakon iscrpljujućeg krivičnog postupka žrtve seksualnog nasilja u ratu su prinuđene da svoje pravo na reparaciju ostvare u još jednom dugotrajnom parničnom postupku, pa je to razlog zašto mnoge žrtve odustaju od daljeg postupka, istakla je Ivana Žanić izvršna direktorka nevladine organizacije Fond za humanitarno pravo iz Beograda.
Reparacija, odnosno novčana naknada za žrtve seksualnog nasilja u ratu, kao i problem sa parničnim postupkom gde su žrtvama nezaštićeni identiteti, neki su od problema koje su istakli učesnici konferencije “Put od stigme do pravde – seksualno nasilje u ratu”, koju je organizacija Fond za humanitarno pravo (FHP) organizovao 15. juna.