Marrëveshje pranimi fajësie dhe vonesa gjykimi: Problemet e Serbisë me rastet e Srebrenicës

Ahmo Ahmiç, Azis Ahmiç, Salko Avdiç dhe Sakib Beciroviç janë vetëm disa nga dhjetëra njerëz, eshtrat e të cilëve u gjetën në një varr masiv në Ravnice, rreth 20 kilometra në veriperëndim të qytetit të Srebrenicës dhe rreth gjashtë kilometra nga magazina në të cilën ata u ekzekutuan 28 vjet më parë.

Më 13 dhe 14 korrik 1995, forcat serbe të Bosnjës vranë 1,313 burra boshnjakë në magazinë në fshatin Kravicë pasi u kapën pas rënies së Srebrenicës.

Katër emrat ishin mes atyre që u lexuan nga gjyqtarja Mirjana Iliç në Gjykatën e Lartë të Beogradit gjatë një seance dëgjimore më 30 qershor, kur gjykata po shqyrtonte provat duke përfshirë certifikatat e vdekjes dhe gjetjet e ADN-së për identitetin e viktimave që u gjetën në varrin masiv të Ravnicës dhe të tjerë rreth Srebrenicës.

Gjykata po gjykon aktualisht shtatë anëtarë të Brigadës së Policisë Speciale të Ministrisë së Brendshme të Republikës Srpska për përfshirjen e tyre të dyshuar në ekzekutimet në depon e Kravicës.

Masakra e Kravicës ishte pjesë e një fushate më të gjerë të kryer nga forcat serbe të Bosnjës pas rënies së Srebrenicës, e cila përfundoi me vrasjen e më shumë se 7,000 burrave dhe djemve boshnjakë dhe dëbimin e rreth 40,000 grave, fëmijëve dhe të moshuarve.

Përvjetori do të përkujtohet në Qendrën Përkujtimore të Srebrenicës më 11 korrik, kur do të varrosen eshtrat e viktimave që janë identifikuar gjatë vitit të kaluar.

Serbia nuk pranon që krimet e Srebrenicës përbënin gjenocid, pavarësisht vendimeve të gjykatave ndërkombëtare, dhe në vend të kësaj po ndjek penalisht të pandehurit për kryerjen e krimeve të luftës kundër popullatës civile. Edhe ndjekja penale e serbëve për krime lufte në Bosnje është e papëlqyeshme në Serbi, ku disa nacionalistë të krahut të djathtë ende i shohin kriminelët e luftës si Ratko Mlladiç si heronj dhe liderët politikë të vendit i minimizojnë vazhdimisht mizoritë si Srebrenica.

Gjithsej pesë raste në lidhje me Srebrenicën janë nisur në Serbi deri më tani; njëri përfundoi me një dënim pas një gjyqi të plotë, ndërsa dy u përfunduan me marrëveshje për pranimin e fajësisë.

Dy rastet e tjera janë ende duke u gjykuar, përfshirë rastin e masakrës së Kravicës, por ato janë shoqëruar me vonesa të vazhdueshme dhe shtyrje të seancave.

Që nga fillimi i vitit 2022 janë caktuar gjithsej 16 seanca, dhjetë prej të cilave janë shtyrë ose anuluar. Në pesë seanca u lexuan provat me shkrim dhe në seancën tjetër gjykimi u rifillua nga fillimi.

OJQ-të pretendojnë se ka pasur ngërç të qëllimshëm pasi Serbia nuk dëshiron të dënojë serbët për krimet e Srebrenicës.

Ruti Teitel, një profesor në Shkollën Juridike të Nju-Jorkut dhe shkrimtar për çështjet e drejtësisë tranzicionale, i tha BIRN se gjyqet për krimet e luftës shpesh zvarriten sepse serioziteti i veprave do të thotë që gjykatat përpiqen të “tregojnë drejtësi dhe proces të duhur mbrojtjes”.

Teitel vuri në dukje se gjyqi i Gjykatës së Hagës ndaj ish-presidentit jugosllav Sllobodan Millosheviç vazhdoi për katër vjet para vdekjes së tij dhe “u ndalua dhe rifillua vazhfimisht për shkak të problemeve të tij të supozuara shëndetësore”.

“Por problemi që unë mendoj tani është se jemi afër tre dekada nga gjenocidi në Srebrenicë dhe kështu ka më shumë shqetësim se mund të humbni të pandehurit, se diçka mund të ndodhë nga një këndvështrim politik… kjo do të bënte që këta gjyqe të ishte e pamundur të vazhdonin”, tha ajo.

Gjyqi i ekzekutimeve të Kravicës zvarritet

Gjyqi për vrasjet e Kravicës në Gjykatën e Lartë të Beogradit u hap në shkurt 2017, por akuzat fillestare u hodhën poshtë në korrik të të njëjtit vit, sepse ato nuk u ngritën nga prokurori i autorizuar. Gjyqi më pas filloi përsëri në nëntor 2017.

Të pandehurit janë ish-anëtarët e forcave speciale të policisë boshnjake Nedeljko Milidragoviç, Aleksa Golijanin, Milivoje Batinica, Aleksandar Daceviç, Bora Miletiç, Jovan Petroviç dhe Vidoslav Vasiç. Një tjetër i dyshuar i paditur, Dragomir Paroviç, u përjashtua nga gjyqi për shkak të problemeve shëndetësore.

Marina Kljaiç, e cila përfaqëson viktimat në këtë rast, tha se gjatë vitit 2022, ka pasur dhjetë seanca të planifikuara, por vetëm dy janë mbajtur dhe janë marrë edhe me leximin e provave me shkrim.

“Seancat janë shtyrë dy herë për shkak të mungesës së një anëtari të trupit gjykues, një herë për mungesë të avokatit mbrojtës, katër herë për mungesë të njërit prej të akuzuarve dhe një herë për shkak të kërkesës për përjashtimin e ushtruesi i detyrës së zëvendësprokurorit dhe kryetarit të trupit gjykues nga gjyqi”, tha Kljajiç për BIRN.

Gjyqi zyrtarisht filloi përsëri nga fillimi më 12 qershor, por ky mund të jetë ende një burim problemesh të ardhshme për procesin në vazhdim.

Gjykata e Lartë e Beogradit tha për BIRN se mandati i njërit prej gjyqtarëve në panelin gjykues skadoi më 1 maj, kështu që duhej emëruar një gjyqtar i ri. Sipas ligjit serb, kjo do të thotë se një gjyq duhet të rifillojë nga fillimi.

Në seancën e 12 qershorit, të gjithë të pandehurit përsëri se vetëu deklaruan të pafajshëm.

Mirëpo, edhe pse mbrojtja dhe prokuroria kanë rënë dakord që dëshmitë e dëshmitarëve që kanë dëshmuar deri më tani në gjykatë të mund të lexohen, pa u thirrur sërish për të dëshmuar, ende nuk ka marrëveshje për dy dëshmitarë të mbrojtur që kanë dhënë dëshmi.

Gjykata nuk kishte marrë një vendim për këtë çështje deri në kohën e publikimit të këtij neni.

Gjykatësi Terziç ishte gjithashtu në trupin gjykues në çështjen tjetër në vazhdim lidhur me Srebrenicën në Gjykatën e Lartë të Beogradit, kundër Milenko Zivanoviçit, komandantit të kohës së luftës të Korpusit Drina të Ushtrisë Serbe të Bosnjës, i cili akuzohet se ka urdhëruar dhe marrë pjesë në zhvendosjen e dhunshme të popullatës civile boshnjake nga Srebrenica. Nuk ishte e qartë në kohën e publikimit nëse edhe ky gjyq do të duhej të rifillonte apo jo.

Progresi në rastin e Zivanoviçit ka qenë tashmë i ngadalshëm. Gjyqi i tij filloi në shtator 2022; ai u vetëdeklarua i pafajshëm. Që nga marsi i këtij viti, kur gjykata dëgjoi dy dëshmitarë, janë caktuar tri seanca dhe të tre janë anuluar.

Marrëveshjet për pranimin e fajësisë mbajnë të fshehura detaje të krimit

Dy ndjekjet penale të lidhura me Srebrenicën në Serbi që u përfunduan me marrëveshje për pranimin e fajësisë ishin rastet kundër Miomir Jasikovaç, komandant i policisë ushtarake të kohës së luftës të Brigadës Zvornik të Ushtrisë Serbe të Bosnjës dhe Brano Gojkoviç, anëtar i kohës së luftës i Detashmentit të 10-të të Ushtrisë Serbe të Bosnjës.

Sipas ligjit serb, nëse ka marrëveshje për pranimin e fajësisë, nuk ka gjykim, seanca në të cilën konfirmohet marrëveshja është e mbyllur për publikun, dhe vendimi është më i shkurtër se në rastet e rregullta dhe nuk jep më shumë detaje për krimet sesa ajo që tashmë është shkruar në aktakuzë.

Teitel tha se zakonisht në rastet që përfshijnë shkelje të rënda të të drejtave të njeriut, merren marrëveshje për pranim fajësie që ofrojnë dënime më të buta “me synimin për të siguruar më shumë të vërteta për shoqërinë” që mund të ndihmojnë pajtimin e pasluftës dhe të forcojnë sundimin e ligjit.

Por në vendet në Serbi, ku seancat për pranimin e fajësisë janë të mbyllura dhe vendimet zor se japin ndonjë detaj rreth krimeve, Teitel tha se marrëveshje të tilla midis të pandehurit dhe prokurorisë janë “problematike”.

“Këto nuk janë marrëveshje produktive për pranimin e fajësisë dhe nuk po i shtojnë gjë drejtësisë apo historisë”, tha ajo.

Jasikovaç u vetëdeklarua fajtor në janar të këtij viti në këmbim të një dënimi relativisht të butë.

Vendimi thoshte se ai pranoi se ruante “të burgosurit e luftës dhe civilët meshkuj” të cilët ishin kapur nga trupat e Ushtrisë Serbe të Bosnjës, duke e ditur se boshnjakët do të “eliminoheshin përfundimisht”.

Jasikovaç gjithashtu pranoi se ai “i çoi në vendin e ekzekutimit” ku u qëlluan për vdekje nga ushtarët serbë të Bosnjës. Viktimat u vranë në fshatin Rahovac më 14 korrik 1995 dhe në Rocevic të nesërmen.

Jasikovaç pranoi gjithashtu se më 14 korrik 1995, ai u tha policëve ushtarakë nga toga e policisë ushtarake të Brigadës Zvornik që të raportonin në komandën e Batalionit të 6-të të Brigadës Zvornik, pas së cilës ata dhe anëtarët e tjerë të Brigadës Zvornik morën pjesë në vrasjet e më shumë se 100 robërve boshnjakë.

Në këmbim të pranimit të fajit, Jasikovaç u dënua me pesë vjet burg.

Zyra e Prokurorit të Serbisë nuk iu përgjigj pyetjes së BIRN për arsyet e marrëveshjes.

Në një marrëveshje të mëparshme pranimi fajësie në Gjykatën e Lartë të Beogradit, Brano Gojkoviç u dënua me dhjetë vjet burg në vitin 2016. Gojkoviç pranoi se ai ishte pjesë e një grupi trupash që vranë qindra civilë boshnjakë në një fermë ushtarake në Branjevë më 16 korrik 1995.

Kljajiç tha se gjykatat kurrë nuk pranojnë automatikisht marrëveshjen për pranimin e fajësisë dhe shqyrtojnë çështje të ndryshme duke përfshirë nëse “dënimi i propozuar është ose jo në përputhje me ligjin”.

Megjithatë, ajo argumentoi se dënimi në rastin e Jasikovaç ishte “në minimumin ligjor për atë lloj vepre penale”, dhe se duke gjykuar nga vendimi, “nuk është e qartë se çfarë saktësisht e çoi prokurorinë dhe gjykatën të përcaktonte atë nivel dënimi”.

“Duke marrë parasysh se çfarë lloj krimi është, dënimi është me të vërtetë shumë i ulët”, tha ajo.